تاریخچه ساخت زیورآلات

قدمت زیور آلات برابر با خود انسان است. از زمانی که انسان کهن با طبیعت پیرامون خود دست و پنجه نرم می کرد و برای گذران زندگی خوراک، پوشاک و دیگر مایحتاج فراهم می آورد، درک زیبایی شناسی نیز همراه با تجربیات روزمره در آن شکل گرفت.

تحقیقات باستان شناسی حاکی از آن است که نخستین زیورهای مورد استفاده بشر دندان ها و پنجه های حیواناتی بوده که صید می کرده است. این قطعه های کشف شده با یک رشته لیف طبیعی به هم متصل می شدند و تشکیل مجموعه ای بدیع را می دادند که بسیار زیبا جلوه می کردند.

قدیمی ترین زیورآلاتی که توسط انسان مورد استفاده قرار می گرفته صدف هایی است که به صورت مصنوعی در آن ها سوراخ هایی ایجاد شده است و در غار Grotte des Pigeons واقع در شرق مراکش یافت شده است. تاریخ دقیق این صدف ها هنوز مشخص نیست، اما به گفته باستان شناسان این صدف های سوراخ شده احتمالا مربوط به ۱۱۰ هزار سال قبل است.

با پیدایش زیورهای فلزی و به کارگیری طلا، نقره و سنگ های قیمتی، این زیورها بیشتر در ساخت گردنبندها و تاج های سلطنتی، دستبند ها، ادوات جنگی پادشاهان، لباس ها و نیم تاج های زنانه برای بزرگان مورد استفاده قرار گرفت. همانند روزگار معاصر طلا، جواهرات و زیورآلات مختلف در روزگاران گذشته بیشتر به منظور کسب حیثیت و اعتبار اجتماعی، ارضای نیازهای روحی و غریزی، تزیین اندام های مختلف بدن و انجام مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته است.

مساله جواهرات در تمدن های بزرگ باستانی تا هزاره ی چهارم و سوم قبل از میلاد بسیار جالب توجه است. ریسه ها و زنجیرهای فوق العاده زیبایی از جنس سنگ های قیمتی از قبرهای سلطنتی سومریان به دست آمده است و نیز تعداد قابل توجهی مهره های شیشه ای در ناحیه قفقاز. نوع دیگری از زیورهای مورد استفاده در منطقه ساکنان بین النهرین اشکال طلسم گونه ای بوده که از تراشیدن سنگ های کوچک به صورت تصاویری از حیوانات گوناگون مانند کبوتر، قوچ، پرندگان و قورباغه ساخته می شده. این اشکال دارای ارزش های معنوی و ماوراء الطبیعه ای بودند. به طور تقریبی در همان دوران، ساکنان مصر از سنگ صابون، که یکی از اولین مواد مرکب به کار گرفته شده در صنعت جواهرسازی است، در ساخت زیورهای خود استفاده می کردند. این سنگ، نرم و به آسانی تراشیده می شد.

مصریان قدیم با استفاده از سنگ های قیمتی، گردنبند های سنگین گوهرنشان و تاج سرهایی جهت استفاده بر روی کلاه گیس می ساختند. زحمت زیاد در تهیه جواهرات و دشواری کار ساخت قطعات موجب شد تا سازندگان این اشیاء به استفاده از مواد طبیعی و زیورهایی چون گردنبندهای گلی و برگ زیتونی و استفاده از اعضای حیوانات، به ویژه برای برگزاری مراسم و آیین های مذهبی، روی آورند. توجه بیش از حد به زیورهای ساخته شده از گل و گیاه به تدریج جای خود را به سایر مواد آلی موجود در طبیعت از قبیل عاج، استخوان، طلا و… داد. در کنار ساخت جواهراتی به شکل مجسمه های طلایی بزرگ و به کارگیری اغراق آمیز و افراطی سنگ های گوهر نشان، نظیر آنچه که از قبرهای فراعنه به دست آمده است، جواهرسازان، زیورهای ارزان قیمتی که متناسب با قدرت خرید طبقه متوسط و پایین جامعه بود، می ساختند. به طور مثال مهره های زینتی با استفاده از شیشه و نوعی سفال شفاف به نام فایانس. در طول تاریخ باستان از تمدن های مصر تا تمدن های رومی استفاده از شیشه های رنگی به جای مروارید، زمرد و فیروزه و سایر سنگ های قیمتی مرسوم بوده است. استفاده از مهره های شیشه ای نشانده بر ورق نازکی از طلا یا نقره، به جای مروارید، نیز رواج داشته است. این روش کم و بیش تا امروز نیز ادامه داشته و در کنار آن مهره های چینی به عنوان جایگزین مناسب برای سنگ های قیمتی نظیر فیروزه و سنگ لاجورد به طور گسترده، مورد استفاده قرار می گرفته است.

دامنه مواد و مصالحی که در جواهرسازی قومی به کار می رفته به قدری وسیع است که صنعت جواهرسازی اروپا را تحت تأثیر قرار داده است و به عنوان عظیمترین نیروی الهام بخش طراحی قرن بیستم به حساب می آید. تاثیر آداب و سنت های آفریقایی نیز بر این صنعت چشمگیر بوده است به طوری که مردم آفریقا و بسیاری از مردم آسیا بر خلاف اروپایی ها، هرگز راهی را که اجدادشان طی کرده اند، فراموش نکرده اند و هنوز هم به ساخت اشیاء و زیورهایی از جنس استخوان حیوان ها، چوب، صدف، ریشه گیاهان، دانه ها و حبوبات، اقدام می کنند.

از جمله ویژگی های مهم جواهرات قومی که هنگام مقایسه با شیوه های قبل به چشم می آید، جرات و جسارت فوق العاده سازندگان آن ها در به کارگیری رنگ ها و هماهنگی کامل مواد مصرف شده است، به طوری که در بسیاری موارد می توان مجموعه ای از مهره های شیشه ای مرجان های نتراشیده، استخوان ها و نقره کاری را یک جا و بر روی یک قطعه زینتی مشاهده کرد. هر یک از این مواد با رنگ های فیروزه ای، شیری، صورتی و نقره ای درخشان آمخیتگی رنگی زیبایی به وجود می آورند.

از دیرباز نیاز به ساخت زیورهای ارزان قیمت در کنار زیورهای قیمتی مطرح بوده است و جواهرسازان هندی در روزگاران دور اقدام به ساخت زیورهای ارزان قیمت کردند. انواع النگوها و زیورهای ساخته شده از جنس صدف، حلزون، شیشه، فلزات و نوعی صمغ حشرات به نام «لاک» از نمونه های ارزان قیمت ساخته شده در زمان گذشته است.

در دو هزار سال پیش از میلاد، ساکنان فلات ایران، ساختن جواهرات و زیور آلات را با دانه و مهره هاى رنگى آغاز کردند و بدین گونه، علاقه خود را به تزئینات و زیور آلات نشان دادند. در شهر سوخته جواهراتى مربوط به این دوره یافت شده است. در هزاره بعد، یعنى هزاره اول پیش از میلاد، تغییرات گسترده اى در صنعت جواهر سازى ایجاد شد. اجساد مربوط به این دوره، با زیورآلات مختلف، تزئین شده اند. این امر نشان دهنده پیشرفت این صنعت در این دوره است. در دوره هاى بعدى (هخامنشیان و پارتیان) استفاده از سنگ هاى قیمتى و همچنین جواهراتى با طرح هاى ساده و با مقیاس کوچکتر، متداول شد تا اینکه در دوره ساسانیان، هنر جواهر سازى، مانند سایر هنرها به شکوفایى رسید. کیفیت و پیچیدگى زیورآلات و سکه هاى مربوط به این دوره، گواه بر این امر است. پس از ساسانیان، استفاده از نقره نیز متداول شد و قطعات طلا بیشتر توسط زنان استفاده مى شد.

پس از ورود اسلام به ایران هنر جواهرسازى، تحت تاثیر کانون هاى هنر اسلامى قرار گرفت و بدین ترتیب، تغییراتى در این هنر ایجاد شد، همچنین استفاده از سنگ هاى قیمتى و نیمه قیمتى افزایش یافت.

در دو دهه اول پس از اسلام، طرح ها به طرح هاى کلاسیک روم شرقى محدود مى شد، اما در قرن هاى ۹ تا ۱۲، مدل هاى اسلامى آمیخته اى از طبیعت و اشکال هندسى بود. در قرن هاى بعدى ایرانیان از طلا، نقره و برنز، در ساخت زیور آلات استفاده مى کردند و همچنین ساخت طلسم و استفاده از طر ح هاى سمبلیک متداول شد.

سرانجام در دوره قاجار طرح هاى ایرانى، به شدت تحت تاثیر طرح هاى غربى قرار گرفتند. تاثیر طرح هاى اروپایى، از این دوره آغاز و تا کنون ادامه یافته است. به طوری که طرح هاى اصیل ایرانى رو به خاموشى رفته است.

کل زیورآلات را اینجا ببینید