تاریخچه معرق و شیوه ساخت آن

معرق در فرهنگ عمید به معنای تکه تکه، رگه رگه و وصله آمده است. همه ما در دوران کودکی از روشی به اسم کولاژ استفاده کرده ایم. در این کار تکه های رنگی مقوا، پارچه و کاغذ را به اشکال مختلف بریده و کنار هم قرار می دادیم تا در نهایت به شکل خاصی مانند درخت، خانه و گل برسیم، اگر این کار را با چوب های مختلف در رنگ های متنوع و مطابق با طرح مورد نظر انجام دهیم، معرق کاری کرده ایم.

معرق انواع گوناگونی دارد که وابسته به نوع مصالح است و شامل معرق کاشی، چرم، پارچه، فلز، خاتم و چوب است.

در طبقه بندی هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی کشور، معرق چوب در دسته هنرهای صناعی زیر شاخه آثار چوبی و در قسمت برش چوب قرار دارد. همان طور که در تعریف معرق گفته شد، معرق از کنار هم قرار گرفتن و تلفیق چوب های رنگی مطابق با طرح به دست می آید؛ بدین معنی که در ساخت یک اثر معرق، تنها ماده اولیه چوب است، اما می توان این هنر را به صورت تلفیقی با دیگر هنرها و یا با استفاده از دیگر مواد هم مشاهده کرد. از تطبیق آن با هنر کاشی کاری، بدون شک رابطه این دو هنر را درمی یابیم. بنا به استناد گروهی معرق چوب الهام گرفته شده از معرق کاشی است و گفته شده در زمان افول صنعت کاشی، معرق چوب شروع به رشد کرده است. وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه عمل است که در هر دو،  نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد. یکی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ متعلق به عصر قاجاریه است که در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد.

تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست. قدیمی ترین نمونه اثر چوبی، در کاوش های باستانی شهر سوخته زابل به دست آمد. تحقیقات روی نقوش این شانه، روشن کرد که طرح های موجود روی آن (گره و نقوش هندسی) طرح هایی کاملا ایرانی هستند. بر این اساس می توان به این نظریه رسید که ایران پایه گذار معرق کاری بوده و هنر مذکور از این منطقه به سایر نقاط منتقل شده است.

این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می کردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذکر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.

امروزه معرق کاران با تهیه انواع چوب های معرق مانند فوفل، عناب، راش، سیردار، آبنوس، گردو، توت، افرا، بقم و غیره و با استفاده از طرحی که ممکن است توسط خود هنرمند یا طراحان چیره دست طراحی شده باشد معرق چوب را انجام می دهند. روش کار بدین ترتیب است که ابتدا طرح مورد نظر (اسلیمی ـ گل و مرغ ـ هندسی) بر روی کاغذ پوستی طراحی و سپس بر روی تخته سه لای چسبانده می شود. پس از خشک شدن، طرح شماره گذاری و بوسیله اره مویی دستی برش داده شده و بر روی چوب های مورد نظر و دلخواه انتقال داده شده و کار برش چوب صورت می گیرد. قطعات برش داده شده بر روی فرم اصلی طرح ( نئوپان یا چندلای) با چسب چوب چسبانده و بعد تکمیل و سپس برای رنگ کاری با پلی استر به کارگاه رنگ انتقال داده می شود.

کل کارهای معرق را اینجا ببینید