تاریخچه
میناکاری هنری با پیشینه پنج هزار ساله است که برای زیبایی بخشیدن به زیورآلات و ظروف مختلف استفاده می‌شده است. این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته شده و نقش‌های زیبایی را می‌آفریند. به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاری های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته‌است. البته در اروپا آثاری باستانی یافت شده که پیشینه‌ای بسیار طولانی دارند. برای نمونه شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس یافت شده که نمونه‌ای از میناکاری مرصعند. همچنین مجسمه معروف زئوس که در یونان پیدا شده مربوط به پانصد سال پیش از میلاد است.
همچنین در مورد لعاب شیشه‌ای مینا بر روی فلز، و در کاوش‌هایی که در نهاوند صورت گرفت یک جفت گوشواره طلا به دست آمده است که سبک زرگری آن به سده هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط است.
باز یکی از این نمونه‌های قدیمی، بازوبندی از طلا به همراه میناکاری های تزئینی بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان است. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.
اوج این هنر در ایران مربوط به دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسوم بوده است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می‌شده. یکی از نمونه‌های ارزشمند این دوره “سینی آلب ارسلان” است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می‌شود. این اثر توسط استادی به نام “حسن الکاشانی” ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.
بشقاب‌های ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند، نمونه‌های دیگری از آثار باستانی میناکاری ایرانند. در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه‌های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود است.
در دوره مغول‌ها هنر فلزکاری و به دنبال آن میناکاری ایرانی دچار تغییرهایی شد. سبک نوینی در میناکاری ایران بوجود آمد، به طوری که تصویرها و شکل‌هایی که مربوط به ظاهر و لباس درباریان ایرانی بود جایگزین نگاره‌های عربی شد. در دوره تیموری نیز ترصیع فلز به شرقی‌ترین صورت خودش رسید.
در دوره صفویان نقش‌های مینیاتوری همانند مجلس‌های بزم در دربار، شکار و اسب‌سواری بیشتر رواج داشت و میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد. همچنین نقش‌های اسلیمی و ختایی به طرح‌ها افزوده شد و رنگ قرمز نیز بیشتر از همه دوره‌ها به کار میناکاران آمد.
انواع میناکاری
امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی‌شود از این رو امکان اجرای طرح‌هایی همراه با جزئیات زیادتر بر روی مینا را فراهم می‌کند، حالتی که با فلزات دیگر ممکن نیست.
مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱) مینای خانه‌بندی
۲) مینای نقاشی
مینای خانه‌بندی:
در مینای خانه‌بندی که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود. مفتول‌ها را به شکل دلخواه درمی‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند. سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می‌دهند و مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند. در مرحله بعد سطح کار را با رنگهای مخصوص میناکاری که به شکل پودر هستند پر می‌کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می‌دهند. مینای خانه‌بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه‌بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.
مینای نقاشی:
روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقش‌های مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا دواتگر می‌بایست که شی مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استادی میناکار روی آن را با لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰ درجه گرماست تا رنگ لعاب ثابت شود. سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام می‌شود و دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شده و رنگ‌ها به شکل دلخواه در آیند. هم اکنون از رنگهای شیمیایی در نقاشی استفاده می‌شود اما در گذشته رنگهای بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند. شفافیت مینا نیز از وجود اکسید قلع بدست می‌آید؛ ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود و امروزه استادعلیرضاپروازی در میناکاری به کار می‌بندد ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس و زنگارهای فلزات بدست می آید بصورت گرد درآورده وبا قلع کدر می‌کنند آنگاه حرارت می‌دهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می‌شود و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه‌ای رسم وسپس ذوب می‌شود.
منبع: ویکی پدیای فارسی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.