فائزه درخشانی
در سال‌های اخیر مفهوم کسب و کار اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی در ایران به میزان زیادی استفاده شده و سازمان‌های مختلفی با ادعای پایبندی به این رویکرد خود را معرفی می‌کنند. دستادست نیز با این رویکرد فعالیت خود را آغاز کرد. با گذشت چهار سال از تاسیس این سازمان، ما تصمیم گرفتیم که مجله‌ای برای حرف زدن درباره کارآفرینی اجتماعی و تجارت عادلانه داشته باشیم چون به نظر ما:
– تجارت فقط یک روش ندارد:
دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم به روابط کاری و مالی جنبه‌ای غیرانسانی و غیرعادلانه داده است و با هزار و یک روش توجیهش هم کرده است. “کسب سود” و “پول در آوردن” تبدیل به بالاترین ارزش شده است. اگر شمای نوعی، آگاهانه تصمیم بگیرید که به دنبال کسب بیشترین درآمد به هر قیمتی نروید و چیزهای دیگری مثل رعایت حقوق کارگران و کارمندان، حفظ محیط زیست و… را مهم بدانید، به عقل‌تان شک می‌کنند حتی اگر این شک را با صدای بلند اعلام نکنند. آدم‌های زیادی این طرف و آن طرف دنیا به این سبک زندگی معترض بوده‌اند. ایده کارآفرینی اجتماعی و تجارت عادلانه از اینجا می‌آید. ما فکر کردیم لازم است درباره این نگاه‌های نو صحبت کنیم. ایده‌های جایگزین می‌توانند به ما کمک کنند تا به درک روشنی از موقعیت کنونی هم برسیم. تا وقتی خبر از وجود جنگل نداشته باشیم، می‌توانند به ما بقبولانند که دنیا فقط صحراست.
– صداهای مختلف همه باید شنیده شوند:
کلمات جدید، و ایده‌های جدید که می‌آیند، تصور مردم از آنها به میزان زیادی بستگی به تصویری دارد که اولین پیام‌آوران ایده‌ها ارائه کرده‌اند. این اتفاق در ایران هم رخ داده است. افراد بسته به عقیده و شناخت خودشان در حال ترویج نگاه‌شان هستند. توجه به برابری حقوق و فرصت برای زنان و مردان، توجه به توسعه پایدار، توجه به انسان‌های به حاشیه رانده شده، توجه به هدف اجتماعی در مقام اول و قرار دادن هدف اقتصادی در مقام دوم، همگی مسائلی هستند که یک یا چندتایی از آنها توسط گروه‌های مختلفی که از کارآفرینی اجتماعی حرف می‌زنند، نادیده گرفته شده‌اند. به این نتیجه رسیدیم که باید از نگاه خودمان صحبت کنیم تا صداهای مختلف همگی شنیده بشوند.
– مفاهیم و کلمات به راحتی از معنای اصلی خود تهی می‌شوند:
وقتی کسب سود، تنها هدف جریان اصلی تجارت و به دنبال آن زندگی، در دنیاست، طبیعتا کسانی که در این کار موفق می‌شوند بیشترین امکانات، توجه و احترام را کسب می‌کنند. در حیطه کارآفرینی اجتماعی و تجارت عادلانه، اگر سازمانی موفق باشد، قاعدتا قسمت عمده موفقیتش باید در رسیدن به هدف اجتماعی‌اش باشد، در حالی که به اهداف توسعه پایدار هم پایبند بوده. یعنی نمی‌تواند برای حل یک مشکل محیط زیستی به فقرا آسیب بزند و الی آخر. پایبندی به این اصول اجازه نمی‌دهند یک کارآفرینی اجتماعی به همان میزان و سرعت یک کارآفرینی اقتصادی رشد کند و درآمد داشته باشد. در نتیجه این وسوسه در دنیا و ایران هست که عنوان کارآفرینی اجتماعی را استفاده کنند، اما یک کارآفرینی اقتصادی باشند. اگر کسب و کاری یک مشکل واقعی جامعه را حل نکند، نمی‌تواند کارآفرینی اجتماعی باشد. مثلا اگر چند نفر دوست با هم جمع شوند و کاری راه بیاندازند، مشکلات اقتصادی خودشان و مشکل کسانی را که به آنها خدمات ارائه می‌کنند، حل می‌کنند و کارآفرینی کرده‌اند، اما اسمش کارآفرینی اجتماعی نیست. یا اگر در کنار کسب درآمد برای ادامه کار، اولویت اول را به حل مشکل اجتماعی، در کنار رعایت تمام اصول مرتبط نداده‌اند، کارشان بیشتر استفاده از پرستیژ و پوشش کارآفرینی اجتماعی است برای کسب حداکثر سود. با تدقیق هرچه بیشتر مفاهیم، به تفکیک این دو عنوان از هم کمک می‌کنیم تا سوءاستفاده از عنوان کارآفرینی اجتماعی باعث آسیب زدن به اعتماد مردم به کارآفرینی‌های اجتماعی نشود.
– کار پایدار، توسعه پایدار:
ما همیشه معتقد بوده‌ایم پخش کردن غذا و لباس و… به جز در موارد ضروری، هیچ دردی را دوا نمی‌کنند. انسان‌های به حاشیه رانده شده، انسان‌های گرفتار در چرخه فقر، نیاز به ترحم ما ندارند. وظیفه ما کمک به این افراد است تا بتوانند آگاهی و توانایی لازم برای خروج از این چرخه‌های بیمار و کنترل زندگی‌شان را کسب کنند. برای چنین فعالیتی نیاز به کار پایدار هست و نه کار پروژه‌ای و موقت، و نه پخش خواروبار. کارآفرینی اجتماعی و زیرمجموعه‌هایش بر مبنای این ایده است که کار می‌کنند.
از سوی دیگر توسعه پایدار، یعنی توسعه‌ای که پایداری در سه جنبه اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی در آن لحاظ شده باشد. توسعه پایدار و متوازن می‌خواهد رشد درآمد و تولید ثروت، همراه با عدالت باشد. و در کنار مجموع این دو، حفظ محیط زیست در تمام کارها لحاظ شود. چنین توسعه پایداری بدون توجه به حل مشکل گروه‌های به حاشیه رانده شده، بدون از میان بردن انواع تبعیض‌ها و بدون اولویت دادن به صلاح آینده جامعه در مقابل سود زودگذر شخصی، ممکن نیست. اصول تجارت عادلانه براساس مفهوم توسعه پایدار طراحی شده‌اند.
با ترویج روش‌های پایدار و همه جانبه‌نگر می‌توانیم کمک‌های مردم را هم حداقل تا حدی به این سو جهت بدهیم. و پدیدآورنده تغییراتی پایدار باشیم.
– تعریفی بومی خلق کنیم:
تجارت عادلانه در اصل از سوی فعالین اجتماعی در کشورهای توسعه‌یافته برای کمک به کشورهای در حال توسعه شکل گرفت. در واقع قسمت عمده تجارت عادلانه در دنیا بر مبنای صادرات پایه‌ریزی شده است. با توجه به مشکل تحریم‌ها و نبود ارتباطات بانکی بین ما و باقی دنیا، عملا نگاه صادراتی کارکرد خاصی در ایران ندارد. از سوی دیگر نقدهایی به جریان اصلی تجارت عادلانه وارد است، که مهم و تامل‌برانگیزند. اما ما فکر می‌کنیم اصول ده گانه تجارت عادلانه صرف نظر از مساله صادرات و صرف نظر از تمام نقص‌های اجرایی و نقدها، پتانسیل کار پایدار در دل یک جامعه را دارند. ما می‌توانیم نقدها را بخوانیم، درس بگیریم و نگاه بومی و ایرانی خود را به قضیه خلق کنیم و در گسترش آن بکوشیم. رعایت اصول تجارت عادلانه و توسعه پایدار نهایتا به نفع هر جامعه‌ایست.
– از نگاه فانتزی و سطحی به مشکلات فاصله بگیریم:
مشکلاتی که زنان در مسیر کار کردن با آنها روبرو می‌شوند پیچیده‌تر و چندبعدی‌تر از مشکلات آزمون‌های استخدامی یا بیلبوردهای تبعیض‌آمیزند. فقر، عکس‌ها و سلفی‌های دردناکی نیستند که سلبریتی‌های اینستاگرامی برای جذب فالوور در صفحات‌شان پست می‌کنند. چند ماه قبل ایسنا در گزارشی اعلام کرد که ۳۳ درصد جمعیت ایران در فقر به سر می‌برند(ایسنا. ۱۳۹۷. ۳۳ درصد جمعیت در «فقرمطلق»)، با بحران اقتصادی فعلی مطمئنا این درصد رشد پیدا کرده است. اما اگر همین عدد را ملاک بگیریم، یعنی به طور میانگین بیش از ۳ نفر از هر ۱۰ نفری که شما امروز دیده‌اید برای تامین نیازهای اولیه زندگی خود با مشکل روبرو هستند. ما سعی خواهیم کرد تا جایی که در توان‌مان بگنجد از کلیشه‌ها فاصله بگیریم و درباره مشکلات واقعی به شکلی واقعی صحبت کنیم. این تنها راهی است که برای شکل دادن به راه‌حل‌های واقعی سراغ داریم، تا به روزی برسیم که کسی نتواند به بهانه کمک به حل مشکل آب خوزستان از مردم پول آب معدنی جمع کند.
تجارت عادلانه، کارآفرینی اجتماعی، کار زنان، فقر، نابرابری و… همگی موضوعاتی هستند که امیدواریم به مرور زمان بتوانیم در فصل‌نامه دستادست به آنها بپردازیم و صدایی را در جامعه بلند کنیم که جهان را برابرتر می‌خواهد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.